ارزیابی زیست محیطی
فاطمه محمدیاری؛ محسن توکلی
چکیده
مقدمه: خدمات اکوسیستم فرهنگی به عنوان یکی از اجزای خدمات اکوسیستم، مزایای نامشهود انسان از اکوسیستم‌ها است که نقش اساسی در ارتقای رفاه انسان ایفا می‌کند. تغییرات سریع کاربری اراضی با آسیب به دارایی‌های اکولوژیک در حوزه آبخیز شهر ایلام باعث کاهش ظرفیت خدمات اکوسیستم فرهنگی از جمله کیفیت زیبایی‌شناختی شده است. بنابراین ارزیابی ...
بیشتر
مقدمه: خدمات اکوسیستم فرهنگی به عنوان یکی از اجزای خدمات اکوسیستم، مزایای نامشهود انسان از اکوسیستم‌ها است که نقش اساسی در ارتقای رفاه انسان ایفا می‌کند. تغییرات سریع کاربری اراضی با آسیب به دارایی‌های اکولوژیک در حوزه آبخیز شهر ایلام باعث کاهش ظرفیت خدمات اکوسیستم فرهنگی از جمله کیفیت زیبایی‌شناختی شده است. بنابراین ارزیابی عرضه خدمت اکوسیستمی زیبایی شناختی که نشان‌دهنده‌ی تنوعزیستی در مناطق شهری و شرایط مطلوب برای زندگی است، برای گنجاندن در برنامه‌های آمایشی شهر ایلام در راستای اقدامات مدیریتی مناسب امری ضروری محسوب می‌شود. بدین منظور در پژوهش حاضر، یک رویکرد یکپارچه برای تهیه نقشه زیبایی‌شناختی با هدف نمایش توزیع مکانی عرضه خدمت زیبایی‌شناختی در حوضه آبخیز شهر ایلام ارائه شده است که نتایج آن می‌تواند تا حد زیادی بر برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های مدیریتی در مورد توسعه آینده به سمت پایداری شهری با حفظ اکوسیستم‌های طبیعی تأثیر بگذارد.مواد و روش‌ها: توزیع فضایی عرضه خدمات اکوسیستمی زیبایی‌شناختی در حوزه آبخیز شهری ایلام با استفاده از 12 معیار بصری و اکولوژیک، شامل: شیب، ارتفاع، ژئومرفولوژی، کاربری اراضی، ویژگیهای زیستگاه، قابلیت دید مناطق پرتنوع، قابلیت دید جاده‌ها، قابلیت مناطق مسکونی، قابلیت دید رودخانه، قابلیت دید پارک، تیپ و تراکم پوشش گیاهی بررسی شد. برای تهیه لایه‌های قابلیت دید از دستور Viewshed در نرمافزار TerrSet Idrisi استفاده شد. سپس لایه‌های ورودی با استفاده از توابع عضویت فازی و با استفاده از روش ترکیب خطی وزنی در سامانه ArcGIS10.8 ادغام شدند. در بین روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره، از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای اولویت‌بندی معیارها استفاده شد.نتایج: بر اساس نتایج فرآیند تحلیل سلسله مراتبی و با توجه به نتایج کارشناسان در بین معیارهای ورودی، قابلیت دید رودخانه، تیپ گیاهی و قابلیت دید نقاط پرتنوع به ترتیب با مقادیر 14/0، 127/0 و 116/0 بیشترین وزن را به خود اختصاص دادند. از طرف دیگر کمترین اهمیت و وزن در معیار قابلیت دید جاده‌ها مشاهده شد. بر اساس نقشه نهایی کیفیت زیبایی‌شناختی، بهترین کیفیت این خدمت در قسمت‌هایی از شمال، شرق، جنوب شرقی و غرب حوضه آبخیز شهر ایلام است که این مکان‌ها دارای بهترین قابلیت دید رودخانه، قابلیت دید مناطق پرتنوع، ارتفاع زیاد تا متوسط و با پوشش غالب جنگلی هستند.بحث: نتایج این مطالعه نشان داد که مناطق با پوشش جنگلی و مناطق با کاربریهای انسانی به ترتیب بالاترین و پایینترین ظرفیت این خدمت در منطقه مورد مطالعه را دارند که حاکی از اهمیت کاربریهای سبز طبیعی نسبت به کاربریهای مصنوعی و انسان‌ساخت در ارائه خدمت زیبایی‌شناختی است. این نتایج نشان می‌دهد که ظرفیت اکوسیستم حوضه آبخیز شهر ایلام در ارائه خدمت زیبایی‌شناختی در مکان‌های مختلف متغیر است و تحت تأثیر عوامل مختلفی به‌ویژه تغییرات توپوگرافی و الگوی کاربری اراضی است. از این رو، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی یک عامل مهم برای حفظ خدمات اکوسیستم است. زیرا تغییرات کاربری اراضی بر ظرفیت اکوسیستم برای تولید کالا و خدمات تأثیر می‌گذارد. همچنین نتایج این پژوهش با ارائه الگوی توزیع فضایی پتانسیل خدمت زیبایی‌شناختی می‌تواند برای تصمیم‌گیران، مدیران و برنامه‌ریزان شهری به منظور پایش و حفاظت از ارزش‌های زیبایی‌شناختی و اتخاذ استراتژی‌ها و برنامه‌ریزی‌های مدیریت منظر شهری در سیمای سرزمین منطقه مورد مطالعه مهم و مفید باشد.